Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ: ΙΣΧΥΡΟ ΠΛΗΓΜΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Φωτογραφικό Αρχείο Ν.Μ.Ε.

Τα τελευταία περίπου τριάντα χρόνια πραγματοποιείται μια απίστευτη καταστροφή ξύλινων αλιευτικών σκαφών που χρηματοδοτείται με υψηλές επιδοτήσεις από την Ε. Ε. και το ελληνικό κράτος. Δυστυχώς δεν έχουν βρεθεί ακόμη άλλες λύσεις για να απορροφηθούν τα κονδύλια της Ε. Ε. χωρίς να λαμβάνει χώρα αυτή η βάρβαρη καταστροφή δημιουργημάτων της Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Ο αναφερόμενος σκοπός αυτής της ενέργειας ήταν ο εκσυγχρονισμός της αλιείας και η αναστολή της υπεραλίευσης των θαλασσών ώστε να προληφθούν δυσμενείς επιπτώσεις για το μέλλον. Ωστόσο κατά τις επαφές μας με τους αρμόδιους φορείς είχαμε πληροφορηθεί ότι οι δείκτες υπεραλίευσης είχαν πλέον υποχωρήσει, οι στόχοι είχαν προσεγγισθεί και ότι δεν θα περιλαμβάνονταν καταστροφές σκαφών στο νέο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αλιείας που υλοποιείται την τρέχουσα περίοδο. Φαίνεται όμως ότι οι καταστροφές δεν καταργήθηκαν ποτέ ως δυνητική δράση.

 Oι υψηλές επιδοτήσεις για τις καταστροφές χρησιμοποιούνται ως μέτρο απορρόφησης κοινοτικών κονδυλίων, ιδίως στην περίπτωση που υπάρχει έλλειψη άλλων επενδυτικών σχεδίων ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού της αλιείας. Κάτι τέτοιο συνέβη το 2015 και σήμερα, στις αρχές του 2018, εφαρμόζεται και πάλι το μέτρο με τραγικές επιπτώσεις στη ναυτική πολιτιστική μας κληρονομιά.

Η έξοδος των αλιέων από το επάγγελμα μόνο με την κατάθεση των αλιευτικών τους αδειών επιδοτείται από το πρόγραμμα, αλλά η καταστροφή των αλιευτικών σκαφών επιδοτείται επιπλέον, με πολύ υψηλό τίμημα, και γι’ αυτό προτιμάται από τους ενδιαφερόμενους αλιείς. Με το δεδομένο ότι συνήθως πρόκειται για γερασμένα και ταλαιπωρημένα παλαιά καΐκια, η επιδότηση της καταστροφής τους αντιστοιχεί σε μια πολύ γενναιόδωρη εξαγορά. Δεν θα υπήρχε πρόβλημα μέχρις εδώ αν τα καΐκια αυτά προέρχονταν από μαζικές βιομηχανικές παραγωγές, όπως τα αυτοκίνητα, με καταγεγραμμένα τα μοντέλα τους και με αρκετά δείγματά τους να έχουν διασωθεί από συλλέκτες, λέσχες φίλων και σχετικά μουσεία σε πολλές χώρες του κόσμου. Όμως τα ελληνικά καΐκια τα συναντάμε σχεδόν αποκλειστικά στην Ελλάδα, δεν είναι προϊόντα μαζικής παραγωγής, είναι σε μεγάλο βαθμό χειροτεχνήματα και αποτελούν τα τελευταία δημιουργήματα μιας εντυπωσιακής τεχνικής παράδοσης, που έχει ιστορικές καταβολές, τουλάχιστον από την βυζαντινή^[1] εποχή. Ελάχιστα απ’ αυτά έχουν διασωθεί με σωστό τρόπο από ιδιώτες ή από σχετικά μουσεία. 

Οι αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Γεωργίας για την καταστροφή των αλιευτικών σκαφών διατείνονταν παλαιότερα, ότι δεν ήταν δικό τους έργο η προστασία του ναυτικού πολιτισμού. Το επιχείρημα είναι τουλάχιστον αβάσιμο, ειδικά όταν προέρχεται από ένα φορέα του Ελληνικού Δημοσίου, καθώς η Πολιτιστική Κληρονομιά είναι ένα συνταγματικά προστατευόμενο αγαθό (Αρθρο 24 παρ. 6 του Συντάγματος). Όταν ένα Υπουργείο αποφασίζει να χρηματοδοτήσει την καταστροφή ή την διάλυση μιας σειράς παλαιών δημιουργημάτων, τότε το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να εξετάζει είναι μήπως προκαλεί, άθελα του, κάποια βλάβη σε άλλες κοινωνικές αξίες όπως είναι η προστασία του παραδοσιακού πολιτισμού.

Ας δούμε λίγο περισσότερο σε βάθος τη διαδικασία που ακολουθείται με το μέτρο της απόσυρσης των αλιευτικών σκαφών. Ο αλιέας εγκαταλείπει το επάγγελμα που έκανε για πολλά χρόνια, συνήθως από παιδί, και γι’ αυτό τον λόγο επιδοτείται με ένα υψηλό ποσό. Παράλληλα δίνει την εντολή να καταστρέψουν με βία το καΐκι του, προκειμένου να πάρει επιπλέον χρήματα για τον ίδιο σκοπό.  Ακόμη πουλάει όλα τα εργαλεία της δουλειάς του και κερδίζει κάποια επιπλέον χρήματα πέρα από την επιχορήγηση για την απόσυρση της άδειας και του καϊκιού^[2].  Κατ’ αυτόν τον τρόπο αποκόπτεται απαξιωτικά από τη ζωή που έκανε μέχρι τώρα, με αμφίβολο προορισμό να ξεκινήσει μια νέα ζωή σε άλλο επάγγελμα και κατά προτίμηση στον τουρισμό. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι ο σχεδιασμός αυτής της ενέργειας δεν αποσκοπεί στο ξερίζωμα της αλιείας από τα νησιά και τις παραλιακές περιοχές όπου το ψάρεμα αποτελεί παράδοση αιώνων και αποτελεί την κυριότερη βιοποριστική απασχόληση που έχει αναθρέψει γενιές και γενιές νησιωτών και θαλασσινών. Στο πλαίσιο αυτής της προσέγγισης, η καταστροφή του ξύλινου αλιευτικού σκάφους αποτελεί μεγάλο πλήγμα στην πολιτιστική παράδοση και στην κληρονομιά της χώρας μας.

 Είναι αδικαιολόγητο να συνεχίζεται η σύνδεση της μείωση της αλιευτικής δραστηριότητας στην Ελλάδα με την βάρβαρη καταστροφή των καϊκιών που αποτελούν ένα πολύτιμο πολιτιστικό απόθεμα, τόσο για αισθητικούς όσο και για ιστορικούς, εκπαιδευτικούς ή ακόμη και τουριστικούς λόγους. Αντίθετα, θα πρέπει να υπάρξουν σχέδια εκσυγχρονισμού της αλιείας και δράσεις προστασίας της ναυτικής και αλιευτικής πολιτιστικής κληρονομιάς, μέσω των οποίων θα απορροφώνται τα κοινοτικά κονδύλια για την υλοποίησή τους. 

Οι στρεβλές συνδέσεις του εκσυγχρονισμού της αλιείας, με την καταστροφή των δημιουργημάτων της πολιτιστικής κληρονομιάς, οι οποίες κυριάρχησαν στο παρελθόν, πρέπει επιτέλους να σταματήσουν. Δεν είναι δυνατόν να καταστρέφονται δημιουργήματα μιας παραδοσιακής τέχνης, μόνο και μόνο για να απορροφηθούν κοινοτικά κονδύλια στην αλιεία. Πρέπει επειγόντως να βρεθούν άλλοι τρόποι για την πιστοποίηση της εξόδου των αλιέων από το επάγγελμα και να πάψει η καταστροφή των δημιουργημάτων της ελληνικής ναυπηγικής παράδοσης, την οποία το Υπουργείο Πολιτισμού υποστηρίζει και έχει εγγράψει στην Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά.  Ως πρώτη δράση, αποτέλεσμα αυτής της συνέντευξης, ζητάμε να ελεγχθεί άμεσα η πολιτιστική αξία όλων των αλιευτικών σκαφών που έχουν  ήδη εγκριθεί για να καταστραφούν στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος Αλιείας. Παράλληλα να αναληφθούν ενέργειες ώστε να σταματήσει, για πάντα, αυτή η απαράδεκτη αντιμετώπιση των δημιουργημάτων της σπουδαίας ναυπηγικής παράδοσης του τόπου μας. Να πάψει να υπάρχει στο σχεδιασμό του προγράμματος αλιείας, σε οποιαδήποτε μορφή, η υποχρεωτική καταστροφή των ξύλινων χειροποίητων αλιευτικών σκαφών.

---

^[1] Ιδιαίτερα μετά την μελέτη των 37 βυζαντινών πλοίων που βρέθηκαν στο λιμάνι του Θεοδοσίου και επιβεβαιώνουν ότι ορισμένα από αυτά είχαν κατασκευαστεί με πολύ συγγενικές τεχνικές λεπτομέρειες όπως αυτές που έχουν καταγραφεί στην παραδοσιακή ναυπηγική του Αιγαίου. Βλ. Ufuk Kocabaș, Evren Türkmenoglu, «Το λιμάνι του Θεοδοσίου – Η ανασκαφή του Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης» σελ. 236-253 και Κώστας Δαμιανίδης «Το λιμάνι του Θεοδοσίου – Η ανασκαφή του Ινστιτούτου Υποβρύχιας Αρχαιολογίας του Τexas Α&M University» σελ. 212-235 και τα δύο στο Κ. Δαμιανίδης (επιμ.) «Ναῦς– Πλοία και Ναυπηγική στον Ελληνικό Κόσμο» εκδόσεις Polaris / Τράπεζα Πειραιώς, Αθήνα 2014.

^[2] Τα εργαλεία του ψαρά όπως τα δίχτυα,  τα παραγάδια, το βίντσι, το ψυγείο και ότι άλλο χρησιμοποιεί στην αλιεία μπορεί να το κρατήσει και να το πουλήσει. Επίσης στην επιδότηση της καταστροφής δεν συμπεριλαμβάνεται η μηχανή του καϊκιού, την οποία την αποσπά από το σκάφος και την πουλάει ξεχωριστά. Το μόνο που πρέπει να καταστραφεί με τρόπο που να μην επιδέχεται επιδιόρθωση είναι το ξύλινο σκάφος που έχει κατασκευαστεί σε κάποιο από τα καρνάγια της Ελλάδας!